جرم‌شناسی در حوزه سايبر – آشنايی

IRCAR201203133
جرم به معناي عمل يا خودداري از عملي است كه مخالف نظم و صلح و آرامش اجتماع بوده و از همين حيث مجازاتي براي آن تعيين شده است. فناوري‌هاي نوين، فرصت‌هاي جديد و زمينه‌هاي تازه‌اي را براي بروز انواع جرم‌هاي جديد فراهم مي‌آورند. از جمله فناوري‌هاي جديد مي‌توان به فناوري‌هاي اطلاعاتي و ارتباطاتي اشاره كرد كه منجر به جرائم اطلاعاتي و ارتباطاتي مي‌شوند.جرايم جديد هم مي‌توانند اشكال جديدي از جرايم قديمي باشند و هم مي‌توانند جرايمي بي‌سابقه باشند كه فقط در محيط سايبر امكان بروز دارند.

تعريف جرائم سايبري
جرم سايبري نوعي از جرم است كه با استفاده از رايانه، يا درون فضاي سايبر و يا عليه رايانه ديگري واقع مي‌شود. هرچه وابستگي انسان به رايانه، شبكه و اينترنت بيشتر شود، زمينه توسعه جرائم سايبري نيز آماده‌تر مي‌گردد. جرائم سايبري حوزه بسيار گسترده‌اي دارند و شامل انواع سرقت، تقلب، فريب، مزاحمت، ويروس‌ها و تروريسم سايبر مي گردند.
عناوين جرايم سايبري بر اساس قانون جرايم رايانه اي جمهوري اسلامي ايران مصوب سال 1388 به شرح زير است:

1. دسترسي غيرمجاز به داده هاي رايانه اي يا مخابراتي
2. شنود غيرمجاز محتواي در حال انتقال در سيستمهاي رايانه اي يا مخابراتي
3. دسترسي غيرمجازبه داده هاي سري در حال انتقال در سيستمهاي رايانه اي يا مخابراتي يا حامل هاي داده يا تحصيل و شنود آن
4. در دسترس قرار دادن داده‎هاي سري در حال انتقال در سيستمهاي رايانه اي يا مخابراتي يا حامل هاي داده براي اشخاص فاقد صلاحيت
5. افشا يا در دسترس قرار دادن داده هاي سري در حال انتقال در سيستمهاي رايانه اي يا مخابراتي يا حامل هاي داده براي دولت، سازمان، شركت يا گروه بيگانه
6. نقض تدابير امنيتي سيستمهاي رايانه اي يا مخابراتي به قصد دسترسي به داده هاي سري در حال انتقال در سيستمهاي رايانه اي يا مخابراتي يا حامل هاي داده
7. تغيير غيرمجاز داده‎هاي قابل استناد يا ايجاد يا وارد كردن متقلبانة آنها
8. تغيير داده‎ها يا علايم موجود در كارت‎هاي حافظه يا قابل پردازش در سيستم‌هاي رايانه‎اي يا مخابراتي يا تراشه‎ها يا ايجاد يا وارد كردن متقلبانة داده‎ها يا علايم به آنها
9. حذف يا تخريب يا مختل يا غيرقابل پردازش نمودن داده هاي ديگري از سيستم هاي رايانه اي يا مخابراتي يا حاملهاي داده بطور غيرمجاز
10. از كار انداختن يا مختل نمودن سيستمهاي رايانه اي يا مخابراتي بطور غيرمجاز
11.  ممانعت از دسترسي اشخاص مجاز به داده هاي يا سيستمهاي رايانه اي يا مخابراتي بطور غيرمجاز
12. ربودن داده هاي متعلق به ديگري بطور غيرمجاز
13. تحصيل مال از طريق سامانه رايانه اي يا مخابراتي بطور غيرمجاز
14. انتشار آثار مبتذل و مستهجن از طريق سامانه رايانه اي يا مخابراتي يا حامل هاي داده
15. تسهيل دسترسي افراد به محتواي مبتذل و مستهجن از طريق سامانه رايانه اي يا مخابراتي يا حاملهاي داده
16. هتك حيثيت از طريق انتشار صوت و فيلم تحريف شده ديگري بوسيله سيستمهاي رايانه اي يا مخابراتي
17. نشر اكاذيب از طريق سيستم هاي رايانه اي يا مخابراتي به قصد اضرار به غير يا تشويش اذهان عمومي
18.  ممانعت از پالايش محتواي مجرمانه از سوي ارائه دهندگان خدمات دسترسي
19. استفاده غيرمجاز از پهناي باند بين الملل مبتني بر پروتكل اينترنتي به منظور برقراري ارتباطات مخابراتي
20. توليد يا انتشار يا توزيع يا معامله داده‎ها يا نرم‎افزارها يا هر نوع ابزار الكترونيكي كه صرفاً به منظور ارتكاب جرائم رايانه‎اي به كار مي‎روند.
21. فروش يا انتشار يا در دسترس قرار دادن گذرواژه يا هر داده‎اي كه امكان دسترسي غيرمجاز به داده‎ها يا سيستم‎هاي رايانه‎اي يا مخابراتي متعلق به ديگري را فراهم مي‎كند.
22. آموزش نحوة ارتكاب جرايم دسترسي غيرمجاز، شنود غيرمجاز، جاسوسي رايانه‌اي و تخريب و اخلال در داده‌ها يا سيستم‌هاي رايانه‌اي و مخابراتي.

براي كسب اطلاعات بيشتر در مورد جرائم رايانه اي توصيه مي كنيم متن كامل قانون جرائم رايانه اي را مطالعه فرماييد.

حال كه با مفهوم جرائم سايبري و مصاديق آن آشنا شديم، مي توانيم در مورد جرم‌شناسي در حوزه سايبر نيز توضيحات دقيق تري را ارائه دهيم.

جرم شناسي سايبر
علم جرم‌شناسي داراي يك پيشينه‌ي صد ساله است و در حقيقت در پي كشف عوامل جرم‌زا و شرايط موثر در بروز رفتار جنائي بوده تا به مدد آن و البته بهره‌گيري از تمامي تخصص‌هاي علمي به روش‌هاي پيشگيري از حدوث جرائم و روش‌هاي درمان و اصلاح و تربيت بزهكاران دست يابد.
اما نكته قابل توجه در اين ميان آن است كه چنين تكاپويي تا اوايل دهه شصت و همزمان با پيدايش جرايم سايبري (cyber crime) صرفاً در بستر دنياي حقيقي بوده است هرچند كه نقاط مشتركي در مطالعات تطبيقي جرايم فضاي حقيقي و مجازي وجود دارد لكن بايد گفت جرايم سايبري مرزهاي مطالعاتي جديدي براي جرم‌شناسان ايجاد كرده است زيرا اين جرايم در سير تحول خود، نه تنها چالش مفهومي و مصداقي براي حقوق جزاي سنتي ايجاد كرده بلكه ادبيات تخصصي خاص خود را نيز دارا هستند. هر چند برخي بر اين باورند كه اصلاح قوانين سنتي جزايي پاسخگوي نيازها در برابر جرايم سايبري است در مقابل عده‌ايمعتقدند دنياي مجازي دنيايي جديد است و مجرمان سايبر از لحاظ جرم‌شناسي از مجرمان عادي متفاوتند و مجازات‌ها و درمان‌هاي متفاوتي را نياز دارا هستند.(1)

تعريف جرم شناسي سايبر (cyber criminology)
با الهام از تعاريف ارائه شده از جرم‌شناسي سايبري و تطبيق آن با تعاريفي كه تاكنون از جرم‌شناسي ارائه شده است مي توان گفت: (جرم شناسي سايبري مطالعه عوامل ايجاد جرم در فضاي مجازي و تأثيرات آن بر دنياي حقيقي و راهكارهاي پيشگيري از حدوث اينگونه جرايم مي باشد.) مطالعات عيني پرونده‌هاي جرايم سايبري نشان مي دهد ايجاد شخصيت مجازي با ذهنيت عدم شناسائي و البته سهولت و گستردگي ارتكاب برخي بزه‌ها در فضاي مجازي بستر مناسبي را براي بروز خلأهاي شخصيتي و رواني فراهم مي‌سازد لذا ما بر اين باور هستيم كه شخصيت واقعي يك بزهكار سايبري را بايد در همان شخصيت مجازي وي جستجو كرد به ديگر سخن شخصيت مجازي كه بزهكار سايبري از خود ساخته است در واقع همان (خود واقعي) اوست كه به دلايل مختلف امكان بروز آن در دنياي حقيقي را نداشته است پس بنا به قول پروفسور گاستون استفاني فرانسوي (شناخت شخصيت بزهكار) امر مهمي در مطالعات جرم‌شناسي سايبري است.
خسارات وارده در اثر جرايم سايبري به مراتب گسترده تر و جبران ناپذيرتر در مقايسه با جرايم سنتي ميباشد مطالعه عيني جرايم سايبري گواه اين واقعيت است كه در بسياري موارد انواع خسارات مادي و معنوي و رواني (material – moral - psychological) براي قرباني به ارمغان آورده مي شود از سوي ديگر ماهيت خاص فضاي مجازي اين اقتضاء را دارد كه به طور جدي به دنبال پيشگيري قبل از ارتكاب بزه (cyber preventiol) در فضاي مجازي باشيم. ارتقاء سطح اطلاعات جامعه نسبت به فضاي مجازي و اطلاع رساني در زمينه جرايم سايبري و راههاي مقابله با آن.ارتقاء سطح باورهاي ديني و اخلاقي خصوصا در بين نوجوانان و جوانان نمونه هايي از پيشگيري از شكل گيري جرايم در فضاي مجازي است.(1)
جرم شناسي در حوزه سايبر داراي گستره‌ي وسيعي از شخصيت‌شناسي بزهكاران سايبر و ريشه‌يابي بزهكاري سايبر تا روشهاي پيشگيري از اينگونه جرائم است، اما قسمتي از اين شاخه مد نظر ما در سري مقالات جرم شناسي سايبر است كه مربوط به جمع آوري اطلاعات و ادله الكترونيك از رايانه ها و شبكه هايي است كه يا در ارتكاب جرم مورد سوءاستفاده قرار گرفته اند و يا قرباني جرائم رايانه اي بوده اند. در مقالات بعدي توضيحات بيشتري را در اين خصوص ارائه خواهيم داد.

منابع:
1- وب سايت حقوقدانان